Ruijf plaatste achter het harmonium een
vrijstaande kast, waarin een windmotor van behoorlijke afmetingen werd
ondergebracht. Deze windmotor werd met een flexibele slang aangesloten op de balg van het
harmonium. Aangezien Ruijf voor zijn product een zuigwindharmonium gebruikte,
wordt de balg dus "leeggezogen". De (onder)druk in de balg wordt niet, zoals
gebruikelijk, bepaald door een veiligheidsventiel, maar door een regelsysteem dat
tot stand komt via een kabeltje. Dat loopt, over een katrol, vanaf de balg door
de achterwand van het harmonium naar de kast met de windmachine.
Helenaveen
Een jaar of vier geleden maakte ik voor het
eerst kennis met een kerkharmonium van de firma Ruijf. Het kerkkoor waarvan ik
de vaste begeleider ben, was uitgenodigd om op te treden in de Ned. Herv. Kerk te Helenaveen.
In deze kerk stond zowel een pijporgel als een
harmonium opgesteld. Het pijporgel bleek een recente aanwinst te zijn. Het
harmonium, als oudgediende, stond nog speelklaar opgesteld. Het registerbord
vermeldde "RUIJF DEDEMSVAART" en "SPECIAAL SYSTEEM".
Natuurlijk was mijn nieuwsgierigheid gewekt,
en nadat een gedienstig kerkenraadslid de stekker in een naburig kamertje in
het stopcontact had gestoken, kon ik voor ´t eerst in
mijn leven een Ruijf kerkharmonium bespelen en beluisteren.
Draagkrachtig
Draagkrachtig, maar niet zonder poëzie, zo zou
ik de klank willen beschrijven. Het volume duidelijk groter dan je van een
doorsnee zuigwindinstrument mag verwachten. Mede dankzij de goede akoestiek
van de kerk was het een lust om de ruimte met harmoniumklanken te vullen. U
zult begrijpen dat ik de koorwerken die zich daarvoor leenden,
dan ook van een harmoniumbegeleiding voorzien heb. Tot genoegen van de
Helenaveners, die nog erg gesteld bleken te zijn op het harmonium dat ze vijftig jaar eerder hadden aangeschaft.
Dispositie
Het instrument dat Ruijf als basis voor dit kerkharmonium
gebruikte, is een vierspels zuigwindharmonium; vrij zeker van Amerikaanse
afkomst. Het heeft (uiteraard) geen treden meer. De kniehevels hebben de
gebruikelijke functie, links volle werk en recht de fortekleppen. De
klavierdeling is gelegen tussen e en f. De dispositie is van links naar rechts:
Viola 4Ft
Dulciana 8´
Saxophone 8Ft
Bourdon 16 Ft
Bass Coupler
Diapason 8´
Forte
Vox humana
Forte
Melodia 8´
Treble Coupler
Cello 16Ft
Gamba 8Ft
Echo 8Ft
Flute 4Ft
Vox Celeste 8Ft
Nb. de voetmaat aanduidingen (Ft en ´)
zijn hier weergegeven zoals aangetroffen op de registerschildjes.
Dakloos
Helaas is dit interessante specimen
van Nederlandse harmoniumhistorie sinds een half jaar dakloos. Men heeft
besloten het instrument uit de kerk te verwijderen. Het
wacht thans op een passende bestemming, en het is zolang opgeslagen bij een
particulier. Daar heb ik het enkele maanden geleden (augustus 2002)gefotografeerd en bespeeld.
Het viel toen des te meer op hoe perfect het harmonium nog te bespelen is, hoe
goed het op stemming is en hoe gaaf het er nog uit ziet.
Tegenstelling
De goede staat van het harmonium verbaasde mij des
te meer toen ik door Wim Olthoff te Kornhorn attent werd gemaakt op een artikel
dat in 1949 werd gepubliceerd in het blad Organist
en Eredienst. Het werd geschreven door M. Vetter en het gaat over het Ruijf
kerkharmonium.
Vetter waarschuwt tegen de aanschaf van een
Ruijf kerkharmonium. Hij heeft een groot aantal bezwaren, waaronder de
belangrijkste zijn dat door de hoge winddruk de toon geforceerd gaat klinken en de tongen kunnen breken. Als U dit alles zelf nog eens wilt nalezen, kunt U het
artikel ook vinden in de 4e jaargang nr. 3 van de Vox Humana, het kwartaalblad van de Harmonium Vereniging Nederland.
Wie het kerkharmonium van Helenaveen bekijkt
en beluistert, moet wel tot de conclusie komen dat in elk geval voor dit
instrument de bezwaren van de heer Vetter niet steekhoudend zijn gebleken.
Het enige ontsierende aan het harmonium is de
motorschakelaar, die op een zeker moment midden onder het klavier is
aangebracht. Dit is gedaan ten gerieve van Jules de
Corte, de bekende, in 1996 overleden blinde zanger-pianist-kleinkunstenaar.
Deze heeft namelijk in zijn
jonge jaren een organistenopleiding genoten. In zijn latere jaren was hij
in Helenaveen en omstreken ook werkzaam als organist (in de Ned.
Herv. Kerk van Helenaveen dus als harmoniumspeler!).
ps. Het Ruijf harmonium heeft intussen (april 2003) onderdak gevonden in het harmoniummuseum in het Veenpark te Bargercompascuum.
terug
naar het begin