Oudste orgel van Nederland opgebouwd voor onderzoek
datum: 6 juni 2008
auteur: Dirk Boer
Het was in de negentiende eeuw gebruikelijk dat oude orgels, die moesten wijken voor nieuwe instrumenten, werden gesloopt. Slechts een enkele keer werd een oud instrument verkocht om een tweede leven te gaan leiden bij een minvermogend kerkgenootschap, of werden wat onderdelen hergebruikt.
In 1885 werd het in eerste aanleg uit de vijftiende eeuw daterende orgel van de Nicolaïkerk te Utrecht vervangen door een nieuw instrument. Dank zij een initiatief van de Vereniging voor Noord-Nederlandse Muziekgeschiedenis kon het oude instrument in het Rijksmuseum te Amsterdam worden opgesteld.
Begin vijftiger jaren van de vorige eeuw werden de kassen inclusief de frontpijpen in bruikleen afgestaan voor een opstelling in de Koorkerk te Middelburg. Het binnenwerk werd opgeslagen in een rijksbunker.
Enkele maanden geleden is men begonnen met het opstellen van het binnenwerk in een loods van de RACM (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuur en Monumenten) te Lelystad. Er zijn plannen om de inzichten die hierdoor worden verkregen aan te wenden voor het bouwen van een kopie van dit belangwekkende instrument. Naar mijn idee zou dit een daad van grote culturele betekenis zijn!
Omdat de orgelkassen nog steeds in Middelburg verblijven, is er voor gekozen een houten frame te bouwen waaraan de verschillende historische onderdelen bevestigd konden worden. E.e.a. is zo uitgevoerd, dat de onderdelen zich op de juiste positie t.o.v. elkaar bevinden. Visueel levert dit een overtuigend beeld op van het orgelinterieur.
Ik heb voor u een aantal afbeeldingen gemaakt van de aangetroffen situatie in Lelystad. Het uit nieuw hout opgebouwde frame zult u door de lichte kleur gemakkelijk kunnen onderscheiden van de historische onderdelen. Door op de betreffende tekst hieronder te klikken krijgt u de bijbehorende afbeelding te zien.
- Handklavieren, omvang FGA-c''', Christian Müller 1733
- Pedaalklavier, omvang CDEFGA-d'(kort octaaf), vermoedelijk Dirck Petersz. de Swart 1603
Pedaalwellenbord, vermoedelijk Johan Nicolas Heerman 1688 - Sleepladen van het rugpositief, Cornelis Gerritsz. 1547
- Wellenbord van het blokwerk, Peter Gerritsz. 1479
- Springladen van het bovenwerk, Cornelis Gerritsz. 1547
Wellenbord van het bovenwerk, Peter Gerritsz. 1479 - Handklavieren, blokwerk en bovenwerk
- Rugpositief, pedaalklavier, handklavieren en blokwerk
- Pijpwerk 1
- Pijpwerk 2
- Pijpwerk 3
- Pijpwerk 4
- Pijpwerk 5: pedaaltrompet, vermoedelijk Dirck Petersz. de Swart 1603
- Het overgrote deel van het labiaalpijpwerk is van Cornelis Gerritsz. 1547
- De frontpijpen bevinden zich nog in de Koorkerk te Middelburg
Meer informatie over het oudste orgel van Nederland is te vinden in HET NEDERLANDSE ORGEL IN DE RENAISSANCE EN DE BAROK, IN HET BIJZONDER DE SCHOOL VAN JAN VAN COVELENS van Jan van Biezen, uitgegeven bij de koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis (1995).